રશિયાનું લેણું ચૂકવવા ભારત અસમર્થ, આર્થિક પ્રતિબંધો વચ્ચે ટેંશન વધ્યું

નવી દિલ્હી : યુક્રેન સાથે યુદ્ધ લડી રહેલા રશિયાને વિવિધ આર્થિક પ્રતિબંધોનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. આ આર્થિક પ્રતિબંધને કારણે ભારત રશિયાની લેણી રકમ પણ ચૂકવવામાં સક્ષમ નથી. ભારત રશિયા પાસેથી શસ્ત્રો અને સ્પેરપાર્ટ્સના આગામી કન્સાઇનમેન્ટ માટે સમયસર ડિલિવરી કરવા માટે ચુકવણીનો વિકલ્પ શોધી રહ્યું છે. રશિયાએ ભારતને 28 હજાર કરોડના શસ્ત્રો વેચ્યા છે. પરંતુ ગયા વર્ષે ફેબ્રુઆરીમાં યુક્રેન સાથે યુદ્ધ શરૂ થયું ત્યારથી રશિયા પર કડક પ્રતિબંધો છે. જેના કારણે ભારત હજુ સુધી રશિયાને આ પેમેન્ટ કરી શક્યું નથી. યુક્રેન સાથેના યુદ્ધને કારણે, પશ્ચિમી દેશો અને અમેરિકા દ્વારા લાદવામાં આવેલા આર્થિક પ્રતિબંધોનો સામનો કરી રહેલા રશિયાને તેની બાકી રકમ આપવાનો વિકલ્પ ભારત શોધી રહ્યું છે.

ભારત સંરક્ષણ ખરીદી માટે રશિયા પર નિર્ભર
અત્રે ઉલ્લેખનીય છે કે, ભારત સંરક્ષણ ક્ષેત્રની મોટાભાગની ખરીદી કરે છે. રશિયા પાસેથી તેના લશ્કરી શસ્ત્રો અને હાર્ડવેર ખરીદે છે. આવી સ્થિતિમાં, સરકાર ચિંતિત છે કે ચુકવણીમાં વધુ વિલંબ થવાથી જટિલ સ્પેર અને સાધનોની ડિલિવરીમાં મુશ્કેલીઓ આવી શકે છે. ભારત પાસે રશિયા સાથેના કરાર હેઠળ લાંબા અંતરની સપાટીથી હવામાં પ્રહાર કરતી S-400 મિસાઇલ ડિફેન્સ સિસ્ટમ સહિતની અનેક ખરીદી કરી રહ્યું છે.

અનેક મિસાઇલ અને જહાજો સહિતના નાણા ફસાયા
જહાજો, બહુવિધ રોકેટ પ્રક્ષેપણ સ્મર્ચ, રોકેટ પ્રોજેક્ટાઈલ્સ અને X-31 મિસાઈલો ઉપરાંત અન્ય ઘણી મિસાઈલો અને સેનાના હથિયારો અને સાધનો પણ રશિયા પાસેથી ખરીદે છે. ત્રણ ચુકવણી વિકલ્પો પર ચર્ચા ભારત રશિયા પાસેથી ક્રૂડ ઓઈલ અને શસ્ત્રો ખરીદે છે. શનિવારે એક અહેવાલમાં સમાચાર એજન્સી રોયટર્સે સૂત્રોને ટાંકીને જણાવ્યું હતું કે ભારતીય રિફાઈનરી કંપનીઓએ યુએસ ડોલરને બદલે દુબઈ સ્થિત વેપારીઓ દ્વારા યુએઈના ચલણ દિરહામમાં ચૂકવણી કરવાનું શરૂ કરી દીધું છે.

ભારત પૈસા ચુકવવા તત્પર પરંતુ પદ્ધતી અંગે અવઢવ
અંગ્રેજી અખબાર ‘ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસ’ના જણાવ્યા અનુસાર એક ટોચના અધિકારીએ જણાવ્યું કે, ભારત રશિયાના લેણાં ચૂકવવા માટે ત્રણ વિકલ્પો પર વિચાર કરી રહ્યું છે. એક વિકલ્પ છે કે ચીની યુઆન અને યુએઈ દિરહામમાં રૂબલ ચૂકવણી કરવી. ગયા વર્ષે રશિયા સિવાય સંરક્ષણ અને નાણા મંત્રાલયના અધિકારીઓ વચ્ચે પણ આ મામલે આંતરિક રીતે ચર્ચા થઈ હતી. જેમાં નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો કે બાકી ચૂકવણીના વિકલ્પો પર રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) સાથે ચર્ચા કરવામાં આવશે.

ભારત યુએઇ કે ચીની રૂપિયામાં નાણા ચુકવવા વિચાર કરી રહ્યું છે
અધિકારીઓએ જણાવ્યું કે, ભારત ત્રીજા દેશની વિદેશી ચલણ દ્વારા ચૂકવણીનો વિકલ્પ શોધી રહ્યું છે. પરંતુ મોટાભાગના સંરક્ષણ સોદાઓની ‘સંવેદનશીલ’ પ્રકૃતિને કારણે ભારત શંકાશીલ છે. તે જ સમયે, અન્ય એક અધિકારીએ કહ્યું, તેમ છતાં અમે દિરહામ અને યુઆનને વિકલ્પ તરીકે જોઈ રહ્યા છીએ. જો કે યુઆન મુદ્દે ભારતના એક વર્ગમાં કચવાટ છે. સરકાર સાર્વભૌમ બોન્ડ્સ જારી કરી શકે છે આ ઉપરાંત, ભારત સરકાર સોવરેન બોન્ડ દ્વારા બાકી ચૂકવણી કરવાનો વિકલ્પ પણ શોધી રહી છે. તે જ સમયે, એક અધિકારીએ એમ પણ કહ્યું કે રશિયાની બાકી રકમ ભારતમાં અલગ ખાતામાં ટ્રાન્સફર કરી શકાય કે કેમ તે અંગે પણ ચર્ચા કરવામાં આવી રહી છે. આ સાથે સરકાર જમા રકમ પર સોવરિન ગેરંટી જારી કરી શકે છે.

સોવરિન બોન્ડના વિકલ્પ અંગે પણ વિચારણા
અધિકારીએ એમ પણ જણાવ્યું હતું કે, તેને હાઇબ્રિડ વિકલ્પ કહેવામાં આવી રહ્યો છે કારણ કે સામાન્ય રીતે સોવરિન બોન્ડનો ઉપયોગ બાકી ચૂકવણી કરવા માટે થતો નથી. તે જ સમયે, ત્રીજા વિકલ્પ તરીકે, રશિયાએ સૂચન કર્યું છે કે રશિયામાં સરકારી માલિકીના સાહસોને કેટલાક શેર ઓફર કરવામાં આવે. જે બાદમાં ચૂકવણી બાદ સમાપ્ત કરી શકાય છે. અન્ય એક સરકારી અધિકારીએ જણાવ્યું કે ભારત અને રશિયાના સંયુક્ત સાહસોમાં પણ વિકલ્પનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. જ્યાં ભારત અસ્થાયી રૂપે રશિયાના બદલે રોકાણ કરી શકે છે. 2018થી વિપરીત, આ પહેલીવાર નથી જ્યારે ભારતે રશિયન લેણાંની ચૂકવણીમાં સમસ્યાનો સામનો કરવો પડ્યો હોય.

રશિયન કંપનીના શેર ખરીદવા અથવા રોકાણ કરવાના વિકલ્પ અંગે પણ વિચારણા
આ પહેલા વર્ષ 2018માં જ્યારે ભારતે રશિયા સાથે S-400 મિસાઈલ ડીલ પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા, તે સમયે પણ આવી સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. 2018માં પણ અમેરિકાએ તેના વિરોધીઓનો સામનો કરવા માટે સેક્શન એક્ટ CAATSA દ્વારા રશિયા પર પ્રતિબંધો લગાવ્યા હતા. જો કે, તે સમયે ભારતે બે રશિયન બેંકો VTB અને Sberbankના સંરક્ષણ લેણાં ભારતીય શાખાઓ દ્વારા ક્લિયર કર્યા હતા. સરકારે રશિયાને ભારતીય રૂપિયામાં ડોલરની સમકક્ષ ચૂકવણી કરી હતી. પરંતુ રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધ બાદ રશિયા પર લાદવામાં આવેલા આર્થિક પ્રતિબંધોમાં આ બેંક પર પ્રતિબંધ છે.