ભારતની વસ્તીવિશાળતા વિકાસની સીડી બનશે કે ગળાનો ગાળીયો, નિષ્ણાંતો ચિંતા વ્યક્ત કરી રહ્યા છે

નવી દિલ્હી : જ્યારથી ભારતની વસ્તી વિશ્વમાં સૌથી વધુ હોવાના સમાચાર સામે આવ્યા છે, ત્યારથી આકલન કરવામાં આવી રહ્યું છે કે આ વિશાળ વસ્તી દેશ માટે અભિશાપ સાબિત થશે કે વરદાન? લગભગ એક ચતુર્થાંશ વસ્તી 15 થી 25 વર્ષની વય જૂથમાં હોવાથી એવું માનવામાં આવે છે કે, આ વિશાળ કાર્યકારી વસ્તી ભારત માટે વરદાન સાબિત થશે. જે અર્થતંત્રને ઉન્નત કરવામાં મદદ કરશે. આ મામલામાં ચીનનું ઉદાહરણ આપવામાં આવી રહ્યું છે જેણે પોતાની વિશાળ વસ્તીનો ઉપયોગ કરીને આર્થિક મોરચે પોતાને વિશ્વના સૌથી શક્તિશાળી દેશોમાં સ્થાન આપ્યું છે.

ભારતની સામે સૌથી મોટો પડકાર AI
જો કે, વસ્તીવિષયક સંમત છે કે, ભારતના સંદર્ભમાં આ બાબત એટલી સરળ નથી. જે યુગમાં ચીને તેની વિશાળ વસ્તીને અર્થવ્યવસ્થાનો આધાર બનાવ્યો હતો, તે સમયે આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ (AI) જેવી ટેક્નોલોજીનો કોઈ ખતરો નહોતો. જે એક જ ઝાટકે વિશ્વના તમામ ભાગોમાં નોકરીઓ ખતમ કરવાનો ભય ઉભો કરી રહી હતી. તેમણે તેમની વિશાળ વસ્તીને ઘરેલું ઉપયોગની નાની વસ્તુઓના ઉત્પાદનમાં કામે લગાડ્યું જે તેમની શક્તિ બની.

ચીનની સામ્યવાદી નીતિ તેને ખુબ જ મદદરૂપ થઇ
ચીનની વિશાળ મૂડી અને રાષ્ટ્ર-સમર્થિત ઉત્પાદન નીતિ અપનાવવાને કારણે તેણે મોટા પાયે ઉત્પાદન દ્વારા વૈશ્વિક સ્તરે તેના ઉત્પાદનોને ઓછા ભાવે ઉપલબ્ધ કરાવ્યા. જેના કારણે ચીને સમગ્ર વિશ્વમાં પ્રભુત્વ જમાવ્યું અને વિશ્વની મોટી શક્તિ બની ગઈ. પરંતુ ભારત જેવા લોકશાહી દેશમાં આવી કડક નીતિઓ બનાવવી, તેનો અમલ કરવો અને વેપારીઓને તે સ્તરે આર્થિક ટેકો આપવો શક્ય નથી. આવી સ્થિતિમાં ચીનનું મોડલ ભારતના સંદર્ભમાં સફળ થઈ શકે નહીં.

ભારતમાંથી કેપિટલ ફ્લાઇગ એક ગંભીર સમસ્યા છે
વસ્તી બાબતોના નિષ્ણાતોનો મત છે કે, ભારતના સંદર્ભમાં એક મોટી સમસ્યા એ છે કે માત્ર આપણા ટેકનિકલી કુશળ યુવાનો જ સ્થળાંતર નથી કરી રહ્યા પરંતુ આપણી મૂડી પણ સ્થળાંતર કરી રહી છે. કોરોના કાળથી અત્યાર સુધીમાં 10 લાખથી વધુ લોકોએ દેશ છોડીને અન્ય દેશોમાં નાગરિકતા માંગી છે. વિદેશમાં સ્થાયી થવાની ઈચ્છા ધરાવતા આ લોકો દેશના ટેકનિકલી સૌથી સક્ષમ અને આર્થિક રીતે સૌથી શક્તિશાળી વર્ગમાંથી હશે. આવા દરેક નાગરિકોના સ્થળાંતરને કારણે ભારતની વિશાળ મૂડી વિદેશોમાં સ્થળાંતર થઈ રહી છે. જો આવા નાગરિકોએ દેશમાં મૂડી રોકી હોત તો રોજગારીની તકો સર્જાઈ હોત, પરંતુ તેઓ વિદેશ જવાના કારણે આ તક કાયમ માટે ખતમ થઈ રહી છે.

વસતીમાં રહેલો ગરીબ તબક્કા યોગ્ય પ્લેટફોર્મ ન મળે તો શાપ, આફ્રીકન દેશો તેનું ઉત્તમ ઉદાહરણ
મોટી વસ્તી ત્યારે જ દેશ માટે વરદાન બની શકે છે. જ્યારે તેની પાસે પર્યાપ્ત તકનીકી અને આર્થિક સંસાધનો હોય. જેમ કે ચીને આ તકનો લાભ લીધો છે. આ શ્રેણીમાં અમેરિકન દેશોનું ઉદાહરણ પણ આપી શકાય. પરંતુ જો કોઈ દેશ પાસે વધુ સારા ટેકનિકલ અને આર્થિક સંસાધનો ન હોય તો વિશાળ વસ્તી તેના માટે સમસ્યા બની જાય છે. આ સંદર્ભમાં આફ્રિકન દેશોનું ઉદાહરણ આપી શકાય. નોંધનીય છે કે શ્રીમંત વર્ગ એવા બાળકો પેદા કરવા ઉત્સુક નથી કે જેઓ તેમના બાળકોને વધુ સારું શિક્ષણ આપીને સક્ષમ નાગરિક અને આર્થિક રીતે સફળ વ્યક્તિ બનાવવામાં સફળ થાય. વધુ બાળકો ગરીબ વર્ગના લોકો દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે જેઓ સારી તકો પૂરી પાડવા સક્ષમ ન હોવાને કારણે ગરીબ-બેરોજગાર નાગરિકો બનાવે છે.

નાગરિકોને વિદેશ જતા અટકાવવા મોટો પડકાર
આવી સ્થિતિમાં, જો સફળ-સક્ષમ વર્ગની વસ્તી બહાર જશે તો દેશમાં ગરીબ વર્ગના લોકોની સંખ્યા વધશે. જે બેરોજગારી અને ગરીબી વધારવામાં મદદ કરશે. પરંતુ તે જ સમયે વિદેશી દેશોમાં મૂડીની ઉડાન વધી રહી હોવાથી લોકોને રોજગારીની તકો ઉપલબ્ધ થશે નહીં અને બેરોજગારી વધશે. આ રીતે ભારતમાં અમીરોની વસ્તીમાં નહિ પણ ગરીબ અને બેરોજગાર વર્ગના લોકોની સંખ્યામાં વધારો થશે.