કેવું હતું બ્લેક બજેટ? જાણો અત્યાર સુધીનો બજેટનો ઇતિહાસ

નવી દિલ્હી: નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ આજે સંસદમાં નાણાકીય વર્ષ 2023-24નું બજેટ રજૂ કરવા જઈ રહ્યા છે. આ દરમિયાન માત્ર ભારત જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિશ્વની નજર તેમના પર ટકેલી છે.નિર્મલા સીતારમણે અત્યાર સુધીનું સૌથી લાંબુ બજેટ ભાષણ રજૂ કર્યું છે. તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે જવાહરલાલ નેહરુ, ઈન્દિરા ગાંધી અને રાજીવ ગાંધી એવા વડાપ્રધાન છે જેમણે બજેટ રજૂ કર્યું હતું. ત્યારે મોરારજી દેસાઇએ સૌથી વધુ 10 વખત બજેટ રજૂ કર્યું છે.

અત્યાર સુધી કુલ 75 બજેટ રજૂ થયા છે. ત્યારે મોરારજી દેસાઈએ સૌથી વધુ 10 વખત સામાન્ય બજેટ રજૂ કર્યું છે. આ પછી પી ચિદમ્બરમે 9 વખત, પ્રણવ મુખર્જીએ પણ 9 વખત, યશવંત રાવ ચવ્હાણે 7 વખત, સીડી દેશમુખે 7 વખત, યશવંત સિન્હાએ 7 વખત, મનમોહન સિંહે 6 વખત અને ટીટી કૃષ્ણમાચારીએ પણ 6 વખત સામાન્ય બજેટ રજૂ કર્યું હતું.

પહેલું બજેટ
26 નવેમ્બર, 1947 ના રોજ, નાણામંત્રી આરકે સન્મુખમ ચેટ્ટીએ આપણા દેશનું પ્રથમ બજેટ રજૂ કર્યું. પૂર્વ વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધી કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કરનાર પ્રથમ મહિલા હતા. કેન્દ્રીય બજેટ આપનાર નિર્મલા સીતારમણ બીજા મહિલા છે.

1977માં સૌથી નાનું બજેટ રજૂ થયું
દેશના સૌથી લાંબા અને ટૂંકા સામાન્ય બજેટની વાત કરીએ તો, 2020 માં રજૂ કરાયેલ નિર્મલા સીતારમણનું 2 કલાક 40 મિનિટનું બજેટ ભાષણ અત્યાર સુધીનું સૌથી લાંબુ બજેટ હતું. જ્યારે 1977માં એચએમ પટેલે માત્ર 800 શબ્દોનું સૌથી નાનું બજેટ ભાષણ આપ્યું હતું.

બ્લેક બજેટ
વર્ષ 1973-1974ના બજેટને ‘બ્લેક બજેટ’ કહેવામાં આવે છે, કારણ કે તે 550 કરોડની ખાધવાળું બજેટ હતું. નાણામંત્રી યશવંતરાવ બી. ચૌહાણએ રજૂ કર્યું હતું. તે સમયે મહત્તમ 550 કરોડની બજેટ ખાધ હતી.

1955 થી થયો આ ફેરફાર
વર્ષ 1955 સુધી કેન્દ્રીય બજેટ ફક્ત અંગ્રેજીમાં જ આપવામાં આવતું હતું, ત્યારબાદ કેન્દ્ર સરકારે બજેટ દસ્તાવેજો હિન્દી અને અંગ્રેજી બંનેમાં છાપવાનું નક્કી કર્યું. આ પછી સામાન્ય લોકો પણ તેમાં રસ લેવા લાગ્યા.

આર્થિક ઉદારીકરણ માટેનું બજેટ
દેશના વડાપ્રધાન બનતા પહેલા નાણામંત્રી રહેલા મનમોહન સિંહે વર્ષ 1991-1992માં ‘ધ એપોક બજેટ’ તરીકે ઓળખાતું કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કર્યું હતું. તે હજુ પણ ભારતને કાયમી ધોરણે બદલાવના સ્વરૂપમાં જોવામાં આવે છે. આ બજેટથી દેશના આર્થિક ઉદારીકરણની શરૂઆત થઈ.

સમયમાં થયો ફેરફાર
કેન્દ્રીય બજેટ અગાઉ સાંજે 5 વાગ્યે રજૂ કરવામાં આવતું હતું, પરંતુ નાણાપ્રધાન યશવંત સિન્હાએ વર્ષ 1999માં બજેટ રજૂ કરવાનો સમય બદલીને સવારે 11 વાગ્યાનો કરી દીધો હતો. કેન્દ્રીય નાણામંત્રી અરુણ જેટલીએ 2017માં તે જ સમયે બજેટ રજૂ કરવાની તારીખ બદલીને 1 ફેબ્રુઆરી કરી હતી. વર્ષ 1950 સુધી રાષ્ટ્રપતિ ભવનમાં બજેટ છપાતું હતું. આ વર્ષે બજેટના ભંગને કારણે પ્રિન્ટીંગ લોકેશન ખસેડવામાં આવ્યું હતું. આ પછી નવી દિલ્હીના મિન્ટો રોડ ખાતે બજેટનું પ્રિન્ટિંગ શરૂ થયું.

2017માં રેલ બજેટમાં થયો ફેરફાર
હવે અલગ રેલ્વે બજેટ રજૂ કરવામાં આવતું નથી, જેની શરૂઆત અંગ્રેજોએ વર્ષ 1924માં કરી હતી. તે સમયથી 2016 સુધી રેલ બજેટ અને કેન્દ્રીય બજેટ અલગ-અલગ રજૂ કરવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ અરુણ જેટલીને 2017માં રેલ બજેટ સાથે કેન્દ્રીય બજેટને જોડવાનો વિચાર આવ્યો. અરુણ જેટલીએ 2017માં જ પ્રથમ સંયુક્ત કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કર્યું હતું.

ભાષણ દરમિયાન નાણામંત્રીની જીભ લપસી, ઓલ્ડ વ્હીકલ પોલિસીના બદલે જાણો શું બોલી ગયા

વર્ષ 2019થી થયો આ ફેરફાર
વર્ષ 2018 સુધી નાણામંત્રી બજેટ દસ્તાવેજો બ્રીફકેસમાં લાવતા હતા. વર્ષ 2019 માં, નિર્મલા સીતારમણ એક ફાઇલમાં બજેટ દસ્તાવેજો લાવ્યા, જેને ખાતાવહી કહેવામાં આવે છે. આ ખાતાવહી પર રાષ્ટ્રીય ચિહ્ન બનાવવામાં આવ્યું હતું. આ પછી, નિર્મલા સીતારમણે 2020 માં એક ટેબલેટમાંથી બજેટ ભાષણ વાંચ્યું, જે દેશમાં વધતા ડિજિટલાઇઝેશનના પ્રતીક તરીકે જોવામાં આવ્યું હતું.

તમારા વ્હોટ્સએપ પર વધારે સમાચારો અને બ્રેકિંગ ન્યૂઝ મેળવવા માટે ક્લિક કરો…